
XXI асрда кимдир санъат энди тўғри эмас, деб айтиши мумкин, чунки унинг мавжудлиги «посткартинали» даврда инсталляциялар жуда машҳур бўлди. Aммо унутмаслик керакки, санъат ривожланиб, ўзгариб, янги ғоялар билан ривожланмоқда. Гарчи кўпчилик «гўзаллик»нинг диди ва концепциясини классика билан боғласа ҳам, бу «Леонардо да Винчи ёки Aйвазовскийдан кейин» ихтиро қилинган барча нарсалар бўлиш ҳуқуқига эга эмаслигини англатмайди. Ушбу даврда инсталляциялар пайдо бўлади.
Баъзан уларни амалга оширишда ишлатиладиган композиция ва объектлар жуда ғайриоддий ва хилма-хил бўлиб, етказиш шакли томошабинни ҳайратда қолдириши мумкин. Келинг, бугун ушбу санъат шаклининг нима экани ва унинг спорт билан қандай боғлиқлигини билиб оламиз.
Инсталляция нима?
«Инсталляция» сўзи инглиз тилидан олинган ва таржимада «ўрнатиш» деган маънони англатади. Инсталляция – бу битта ғоя билан бирлаштирилган объектлар тўплами. Ушбу санъат тури биринчи марта Марсель Дюшаннинг «Велосипед ғилдираги» (1913) ва «Фаввора» (1917) асарлари туфайли пайдо бўлди. Шундан сўнг, «реди-мейд» атамаси пайдо бўлди, бу музейга келтирилган тайёр нарса деган маънони англатади.
Инсталляциялар қуйидаги шаклларда тақдим этилиши мумкин:
1. Макон ва нарсалар элементларининг таркиби сифатида. Мисол учун, агар музейга ғайриоддий мебел билан жиҳозланган хонага кирсангиз, демак бу янги инсталляциядир.
2. Турли санъатлар аралашмаси сифатида. Одатда инсталляция композициясига мусиқа ёки видео ёки ўтмишдаги баъзи расмлар қўшилади. Инсталляцияга ғарқ бўлишингиз учун: сиз буни ҳис қилишингиз, эҳтимол татиб кўришингиз ёки шунчаки тегиб кўришингиз учун бу аниқ амалга оширилади.
3. Инсталляция томошабин билан мажбурий ўзаро алоқа сифатида.
Бу ушбу турдаги ижоднинг ажралмас элементидир. Томошабиннинг муносабати – сезгир бўлиши керак.
4. Бу ҳайкаларошлик эмас. Баъзилар, инсталляция ҳайкалтарошликнинг бир тури дейишади – бу нотўғри тушунча. Одатда ҳайкалтарошлик аниқ материалдан қилинган ҳажмдор фигура. Инсталляцияда турли шакллар ва материалларнинг ҳар қандай объектидан фойдаланиш мумкин.
5. Инсталляциянинг маълум бир муддати бор. Қоидага кўра композициялар музейларда узоқ ушлаб турилмайди. Бу ишда ишлатиладиган маҳсулотларнинг ўзига хос хусусиятига боғлиқ.
Спорт ва янги санъат
Дунё бўйлаб шуҳрат қозонган энг ажойиб спорт иншоотлари бу спорт тўплари композициялари бўлиб, улар муаллифлар тасаввурига кўра иккинчи ҳаётга эга бўлишди.
Масалан, француз рассоми Изабелль Даэрон теннис коптокчаларидан илҳомланиб, Mémoires d’une balle au bond ёки «Парвоздаги тўпни эслаб қолиш» ғайриоддий инсталляциясини яратди.
Испаниялик рассом Aнна Солер эса 2000 та осилган теннис тўпчасидан иборат ажойиб композицияни яратди.
Nike креатив жамоаси Ratcliffe Fowler Design ижодий жамоаси билан биргаликда композицияни футбол бўйича ЖЧ-2018га тайёрлади. У стол тенниси коптокчаларидан ясалган футболчининг 20 метрли фигураси эди. Ғояни амалга ошириш учун 5,5 мингдан ортиқ тўп ва 10 метрли симарқон керак бўлди. Улар Ball man инсталляцияси, деб аташди.